Blog over de Sleepwet

Laten we ons meeslepen in een controlemaatschappij of valt het allemaal wel mee?

Het onderscheppen van Facebook-berichten, aftappen van telefoongesprekken, het verzamelen van jouw DNA in een geheime DNA-bank? Het is mogelijk onder de vernieuwde Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. Er is veel kritiek op het wetsvoorstel, maar is het inderdaad zo negatief als het lijkt? Deze blog gaat in op de Sleepwet en kan mogelijk helpen bij jouw keuze bij het referendum op 21 maart 2018.

Wat houdt de Sleepwet in?
Op 11 juli 2017 is het wetsvoorstel aangenomen om de huidige Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (“Wiv 2002”) te wijzigen. De vernieuwde Wiv (“Wiv”), beter bekend als de Sleepwet, biedt de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD) mogelijkheden om kabelgebonden telecommunicatie te onderzoeken. De wet moet begin 2018 in werking treden. Redenen voor aanpassing van de wet zijn technologische en maatschappelijke ontwikkelingen. Denk hierbij aan de opkomst van de digitale technologie en het internet, toenemende terreurdreiging en cyberdreiging. Deze ontwikkelingen noodzaken tot modernisering van de bevoegdheden van de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, aldus de MvT.

Er wordt gesproken van een ‘sleepnet’. De AIVD en MIVD mogen onder de nieuwe wet bij dreiging namelijk willekeurig communicatie die via de kabel loopt onderzoeken. Dit betekent in de praktijk dat ook niet verdachte burgers onderzocht kunnen worden. Zo mogen de veiligheidsdiensten een hele wijk afluisteren wanneer daar een verdacht persoon woont. Onder het sleepnet vallen alle geautomatiseerde apparaten, zoals telefoons, laptops en smart-tv’s. Daarnaast mag er een geheime DNA-databank aangelegd worden, waarin iedereen terecht kan komen. De verzamelde data mogen met buitenlandse inlichtingendiensten gedeeld worden, zonder deze eerst geanalyseerd te hebben. Dit zijn de grootste wijzigingen onder de Sleepwet.

Referendum Sleepwet
Sinds 1 juli 2015 is het in Nederland mogelijk een raadgevend referendum aan te vragen voor bepaalde wetsvoorstellen en verdragen. Vijf UvA-studenten hebben van deze mogelijkheid gebruik gemaakt en het initiatief genomen een referendum over de Sleepwet aan te vragen. Nadat Arjan Lubach in zijn programma aandacht besteedde aan het referendum, ging het hard met de handtekeningen. De Kiesraad heeft op 1 november jl. bepaald dat er genoeg handtekeningen zijn verzameld en er een referendum komt op (waarschijnlijk) 21 maart 2018. Het referendum werd al gesteund door meerdere (politieke) partijen en organisaties zoals Amnesty International, Bits of Freedom, DENK, GeenStijl, SP, Partij voor de dieren en Transparency International Nederland.

De vraagstelling van het referendum is nog onbekend, maar dat het referendum er komt is een feit. Kan dat ervoor zorgen dat de wet alsnog wordt afgewezen? Nee. Het betreft een raadgevend referendum en is dus niet bindend. Als gevolg van het referendum zal de Tweede Kamer de wet mogelijk opnieuw moeten behandelen met een advies dat voortvloeit uit het referendum. Denk hierbij aan bijvoorbeeld het advies om bevoegdheden onder de wet in te perken. Er is veel discussie over het referendum, want waar zeg je precies ja of nee tegen?

Onze veiligheid vs. onze privacy
Volgens Mark Rutte heerst in ons land een angst voor terroristische aanslagen. Volgens hem is in de Wiv ‘een goede balans gevonden tussen het onderzoeken van kabelgebonden informatie en waarborgen op de privacy’. Hiermee wordt eigenlijk de kern van het probleem benoemd. Er is sprake van terreurdreiging en onrust in Europa en daarom zijn er maatregelen nodig. Maar de vraag is of de maatregelen die met de herziening van de Wiv gepaard gaan, niet te drastisch zijn. Ze maken direct inbreuk op ons recht op privacy. De maatregelen kunnen leiden tot zelfcensuur en ervoor zorgen dat burgers niet meer hun (afwijkende) meningen willen delen. En zoals uitgebreid aan bod gekomen in blok I van Informatierecht, is het essentieel dat men in een democratische rechtsstaat vrij met elkaar kan communiceren, zonder angst voor gevolgen van uitspraken. Bij zoekopdrachten in Google of gesprekken via de telefoon zal je twee keer nadenken bij wat je intypt en zegt. Maar doen we dat op dit moment ook al niet?

De veiligheidsdiensten mogen nu al gericht communicatie (via kabel) aftappen – de mogelijkheden worden onder de Wiv uitgebreid en zijn dus niet geheel nieuw. Zo zou je kunnen beargumenteren dat er onder de huidige Wiv ook al een vorm van zelfcensuur bestaat. Als je nu googelt op de ingrediënten voor een bom, zullen de alarmbellen bij de AIVD ook gaan rinkelen. Voor de een zorgt dit voor een gevoel van veiligheid, voor de ander voor een gevoel van wantrouwen en ervaart het als een inbreuk op zijn privacy. En dat is begrijpelijk, want we kunnen straks allemaal in de gaten worden gehouden zonder dat we daadwerkelijk verdacht of schuldig zijn.

Volgens de MvT is het werk van de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten onmisbaar voor onze nationale en internationale veiligheid, gelet op onder meer de toenemende terroristische dreiging, cyberdreigingen, de vele brandhaarden in de wereld en destabilisatie aan de grenzen van Europa. Volgens de AIVD beschermt de Wiv de privacy en de veiligheid van de burgers juist beter dan de Wiv 2002. Er is namelijk extra controle en toezicht ingebouwd. Met het voorstel worden de taken, de diensten en (de inzet van) de bevoegdheden van de AIVD en MIVD wettelijk vastgelegd. Voordat de bevoegdheden worden ingezet, is toestemming van de minister en een onafhankelijke commissie, de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB), nodig. De onafhankelijke toetsing vooraf gaat niet alleen gelden voor de datastromen (telefonie, internet, e-mail en sociale media) via de kabel, maar ook voor de inzet van bestaande bijzondere bevoegdheden zoals het tappen van telefoongesprekken en het maken van inbreuken op computers. De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) wordt een zelfstandige klachtinstantie die bindende uitspraken kan doen over klachten van burgers.

Ondanks dat de Wiv ons recht op privacy schendt, moeten we niet vergeten dat de hoofdreden hiervoor is: het waarborgen van onze veiligheid. Deze wordt momenteel goed gewaarborgd en dat dienen we zo te houden. In de zomer van 2016 werd Schiphol extra beveiligd wegens duidelijke signalen van terreurdreiging. Deze signalen waren hoogstwaarschijnlijk niet opgemerkt zonder onze veiligheidsdiensten. Met dit in ons achterhoofd is het belangrijk om de wet vanuit twee invalshoeken te bekijken en niet direct te bekritiseren.

Wil je meer lezen over de Sleepwet en de argumenten voor en tegen deze wet, kijk dan op de website van de Rijksoverheid en op www.geensleepnet.nl. Voor een duidelijk overzicht, ook over wat de politieke partijen vinden, kun je tevens het artikel van De Volkskrant raadplegen.

Deze blog is geschreven door Kristel Plug van de Redactiecommissie van de SViR.

Bronnen:

• https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/34588_wet_op_de_inlichtingen_en.
• MvT Wiv, par. 1.1 ‘Waarom een nieuwe wet’.
• https://sleepwet.nl/.
• https://www.parlement.com/id/vh8lnhrsk1yn/referendum.
• MvT Wiv, par. 1.1 ‘Waarom een nieuwe wet’.
• https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/34588_wet_op_de_inlichtingen_en.
• https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bevoegdheden-inlichtingendiensten-en-veiligheidsdiensten/wet-op-de-inlichtingen-en-veiligheidsdiensten-wiv.
• https://www.volkskrant.nl/kijkverder/2017/sleepnet/.